سیب

سیب درخت برگریزی است که معمولاً ارتفاعش در درخت‌های کاشته شده از ۱٫۸ تا ۴٫۶ متر و در درخت‌های خودرو تا ۱۲ متر می‌رسد. هنگام کشت، اندازه و شکل و تراکم شاخه‌ها با انتخاب ساقه زیرزمینی و روش برش آن تعیین می‌شود. برگ‌ها متناوب به رنگ سبز تیره و شکل تخم مرغی ساده با حاشیه‌های دندانه‌دار بوده و از سطح زیرین اندکی کرک‌دار هستند.

سیب چهار نوع شاخه دارد: نرک، لامبورد، براندی، سیخک (اسپور). اسپورها شاخه‌های کوتاهی با طول بین ۳ الی ۷ سانتیمتر بوده و در سال دوم در نوک شاخه جوانه‌های زایشی تولید می‌کنند.

شکوفه‌ها در بهار هم‌زمان با جوانه زدن برگ تولید می‌شوند. درخت سیب دارای گل‌آذین خوشه‌ای با ۴ تا ۶ گل است. گل‌های ۳ تا ۴ سانتیمتری (۱٫۲ تا ۱٫۶ اینچ) دارای پنج گلبرگ برنگ سفید و کمی صورتی – که به‌تدریج رنگ می‌بازد – هستند. گل مرکزی گل‌آذین «شاه‌گل» نامیده می‌شود، که پیش از بقیه باز شده و می‌تواند به میوهٔ بزرگتری تبدیل شود.

میوه اواخر تابستان یا پاییز می‌رسد، انواع مختلف با اندازه‌های بسیار متفاوتی وجود دارد. هدف پرورش‌دهندگان تجاری، تولید سیبی به قطر ۷ تا ۸٫۳ سانتیمتر با توجه به اولویت‌های بازار است. تعدادی از خریداران، به ویژه ژاپنی‌ها، سیب بزرگ را ترجیح می‌دهند، در حالیکه سیب‌هایی با قطر کمتر از ۵٫۷ سانتیمتر ارزش کمی در بازار دارند و معمولاً برای گرفتن آب میوه استفاده می‌شوند. پوست سیب‌های رسیده معمولاً قرمز، زرد، سبز، صورتی، یا حنائی است، گرچه گونه‌های دو یا چند رنگ هم ممکن است یافت شود. پوست میوه هم ممکن است به‌طور کامل یا قسمتی حنائی، زبر و قهوه‌ای باشد. پوست بیرونی با لایه محافظی از ترشحات مومی پوشانده شده‌است. گوشت میوه معمولاً سفید متمایل بزرد کمرنگ است، گرچه گوشت صورتی یا زرد هم شناخته شده‌است.

درخت سیب (نام علمی: M. pumila) درختی برگریز از خانواده گلسرخیان است که به خاطر میوه شیرین و گوشتی‌اش شناخته شده‌است. در سرتاسر دنیا، این درخت برای میوه‌اش کشت می‌شود و وسیع‌ترین گونهٔ رشد کرده از سرده مالوس است. منشأ این درخت آسیای مرکزی است؛ جایی که امروزه هنوز هم گونهٔ وحشی آن یعنی مالوس سیورسی یافت می‌شود. سیب پس از هزاران سال کشت در آسیا و اروپا، توسط مهاجران اروپایی به آمریکای شمالی برده شد. سیب در برخی فرهنگ‌ها از اهمیت مذهبی و اساطیری بالایی برخوردار است، از جمله فرهنگ اهالی اسکاندیناوی، یونان و مسیحیان اروپایی قدیم. سیب همچنین یکی از سین‌های اصلی هفت‌سین است.

درختان سیب حاصل از کاشت دانه بزرگ هستند، اما درختان حاصل از پیوند ریشه (ساقه زیرزمینی) کوچکند. بیش از ۷٬۵۰۰ رقم سیب شناخته شده وجود دارد، و در نتیجه طیف وسیعی از ویژگی‌های دلخواه به دست می‌آید. ارقام مختلف برای سلیقه‌ها و استفاده‌های مختلف از جمله آشپزی، مصرف خام و تولید شراب پرورش می‌یابند. درختان سیب معمولاً با پیوند زدن تکثیر داده می‌شوند، گرچه سیب‌های وحشی به سادگی از دانه می‌رویند. درختان و میوهٔ سیب مستعد تعدادی از آفت‌های قارچی و باکتریایی قابل کنترل با روش‌های ارگانیک و غیرارگانیک هستند. در سال ۲۰۱۰، در بخشی از پژوهشی که برای کنترل بیماری و پرورش انتخابی محصول سیب صورت گرفت، ژنوم این میوه رمزگشایی شد.

در سال۲۰۱۰، حدود ۶۹ میلیون تن سیب در سراسر جهان به عمل آمد، که تقریباً نیمی از این مقدار را چین تولید کرده بود. ایالات متحده با بیش از ۶٪ تولید دنیا دومین تولیدکنندهٔ مهم بوده‌است. ترکیه جایگاه سوم و ایتالیا، هندوستان و لهستان مقام‌های بعدی را داشته‌اند. سیب معمولاً به صورت خام مصرف می‌شود، اما در بسیاری از غذاها (بویژه دسرها) و نوشیدنی‌ها هم استفاده می‌گردد. در میان عوام آثار مثبت بسیاری به سیب نسبت داده می‌شود. با این حال پروتئین‌های متفاوت موجود در سیب دو نوع آلرژی را سبب می‌شوند.

ارقام

بیش از ۷٬۵۰۰ رقم شناخته شدهٔ سیب وجود دارد. ارقام سیب، حتی زمانی که از یک ساقه زیرزمینی رشد کرده باشند، از نظر بازده محصول و اندازه نهایی درخت متفاوت هستند. در آب و هوای مناطق معتدل و مناطق نیمه‌گرمسیری ارقام متفاوتی وجود دارند. «مجموعه ملی میوه» بریتانیا، که مسئولیت آن با وزارت امور محیط زیست محصولات غذایی و روستایی است، مجموعه‌ای با بیش از ۲٬۰۰۰ نوع درخت سیب در کنت دارد. دانشگاه ریدینگ، که مسئول توسعه مجموعه ملی پایگاه داده‌های انگلستان است، امکان جستجوی این مجموعه ملی را فراهم می‌کند. کار دانشگاه ریدینگ بخشی از برنامه مشارکتی اروپایی‌ها برای منابع ژنتیک گیاهی است که ۳۸ کشور در آن در گروه کاری مالوس/ پایرس شرکت کرده‌اند.

پایگاه داده‌های مجموعه ملی میوه بریتانیا اطلاعات غنی از مشخصات و منشأ بسیاری از سیب‌ها را داراست؛ از جمله نام‌هایی برای گونه‌های سیبی که در اصل از دیدگاه ژنتیکی یکی هستند. بیشتر این ارقام برای تازه خوردن پرورش یافته‌اند (سیب‌های دسر)، گرچه تعدادی به‌طور اختصاصی برای پختن (سیب‌های پختنی) یا تولید شراب کشت می‌شوند. مزهٔ سیب‌های شراب ترش‌تر و گس‌تر از آن هستند که تازه خورده شوند، اما عطر و مزه‌ای به شراب می‌دهند که سیب‌های دسر توانایی تولیدش را ندارند.

ارقام معروف سیب‌های تجاری نرم، اما، ترد هستند. دیگر کیفیت‌های دلخواه در روش‌های جدید پرورش سیب تجاری، پوست رنگی، نداشتن پوست قهوه‌ای، سهولت حمل‌ونقل، توانایی ذخیره شدن طولانی‌مدت، بازده بالا، مقاوم بودن در برابر بیماری، شکل عمومی سیب، و طعم عالی است. سیب‌های جدید از سیب‌های قدیمی شیرین‌تر هستند، چرا که مزهٔ عمومی سیب‌ها در طول زمان تغییر کرده‌است. بیشتر اهالی آمریکای شمالی و اروپایی‌ها طرفدار مزه شیرین و ملس هستند، اما به دنبال آن‌ها اقلیت قابل توجهی هم طرفدار سیب‌های ترش‌مزه هستند. سیب‌های خیلی شیرین با اندکی مزهٔ ترش در آسیا و به ویژه شبه‌قاره هند محبوب هستند.

ارقام قدیمی اغلب شکل عجیب و غریب، پوست قهوه‌ای رنگ، بافت‌ها و رنگ‌های متنوع دارند. به نظر عده‌ای طعم آن‌ها از ارقام جدید بهتر است، اما امکان دارد مشکلات دیگری داشته باشند که موجب می‌گردد از نظر تجاری به خاطر بازده پایین، حساسیت نسبت به بیماری، یا تحمل ضعیف در برابر انبار کردن یا حمل‌ونقل یا حتی نداشتن اندازهٔ مناسب قابل دوام نباشند. از ارقام قدیمی تنها چند تایی هنوز به میزان وسیعی تولید می‌شوند، اما بیشتر آن‌ها توسط باغبان‌های خانگی یا کشاورزان نگهداری شده و به‌طور مستقیم به بازارهای محلی فروخته می‌شوند. ارقام غیرمعمولی محلی زیادی با طعم و ظاهر منحصربفرد وجود دارند؛ در دنیا کارزارهایی برای جلوگیری از انقراض چنین ارقام محلی به راه افتاده‌اند. در انگلستان، ارقام قدیمی مثل کاکسز اورنج پایپین و اِگرمونت راسِت هنوز اهمیت تجاری دارند، اگرچه با استانداردهای جدید بازده آن‌ها پایین است و مستعد بیماری هستند.

کشت , تولید مثل

در طبیعت، درخت سیب به سادگی از دانه رشد می‌کند. همانند اغلب میوه‌های پایا، سیب به‌طور عادی به روش غیر جنسی و قلمه زدن تکثیر می‌شود. «دگرماننده بودن» زیاد نهال‌های سیب موجب می‌شود که به جای ارث بردن DNA از والدین و تولید سیبی جدید با همان مشخصات والدین، نهال‌های درخت جدید می‌توانند تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای با آن‌ها داشته باشند. تنوع کروموزومی سه دسته‌ای در هنگام تولیدمثل مانع دیگری ایجاد می‌کند، چرا که در تقسیم سلولی به‌طور مساوی تقسیم نمی‌شوند و حاصل آن جدایی نامساوی کروموزوم‌های آنوپولوئیدی (aneuploids) است. حتی در حالت‌های نادری که یک گیاه با کروموزومی سه دسته‌ای بتواند دانه تولید کند (برای نمونه درخت سیب)، نهال‌های به وجود آمده به ندرت باقی می‌مانند.

چون سیب از طریق دانه به خوبی تولیدمثل نمی‌کند، برای تولید درخت‌های جدید سیب عموماً از روش قلمه زدن استفاده می‌کنند. می‌توان ساقه زیرزمینی را که برای پایه قلمه مورد استفاده قرار می‌گیرد طوری انتخاب کرد که درختانی با سیب‌هایی در اندازه‌های متفاوت تولید کرد و نیز در مقاومتشان در برابر زمستان، حشرات، و بیماری، و نیز وابستگی به خاک مشخص تغییر پدیدآورد. از ساقه‌های زیرزمینی کوتاه می‌توان برای تولید آن دسته از درختان سیب خیلی کوچکی (کمتر از سه متر ارتفاع در هنگام بلوغ) استفاده کرد که در چرخهٔ زندگی‌شان زودتر از درختانی با اندازه کامل میوه می‌دهند. استفاده از ساقه‌های زیرزمینی کوتاه به ۳۰۰ سال پیش از میلاد، به ایران و منطقه آناتولی برمی‌گردد. اسکندر نمونه‌هایی از ساقه‌های زیرزمینی کوتاه به لیسه ارسطو فرستاد. استفاده از ساقه‌های زیرزمینی کوتاه در سده پانزدهم در جهان رواج یافت و بعدها چرخه‌هایی از محبوبیت و کاهش آن داشت. بیشتر ساقه‌های زیرزمینی که امروزه برای کنترل اندازهٔ سیب‌ها استفاده می‌شوند در آغاز سده ۱۹۰۰ در انگلستان گسترش یافتند. مؤسسه پژوهشی باغبانی و کشاورزی واقع در کنت انگلستان پژوهش‌های وسیعی را در زمینهٔ ساقه‌های زیرزمینی رهبری کرد، و امروزه برای نشان دادن منشأ ساقه‌های زیرزمینی این مؤسسه به آن‌ها پسوند «M» داده می‌شود. ساقه‌های زیرزمینی دارای پسوند «MM» نوع متفاوتی از ساقه‌های زیرزمینی را نشان می‌دهند که بعدها در این مؤسسه با سیب جاسوس شمالی از منطقه مرتون لندن پیوند زده شدند.

بیشتر ارقام جدید سیب به صورت نهال، یا به صورت اتفاقی به وجود می‌آیند یا آگاهانه برای بدست آوردن خصوصیات مشخصی با ارقام دیگر پیوند زده می‌شوند. واژگانی همانند «سیدلینگ»، «پایپین»، و «کرنل» در نام تعدادی از ارقام سیب مشخص می‌کند که آن‌ها از نهال منشأ گرفته‌اند. سیب می‌تواند یک جوانه غیرعادی (جهش و تغییر ناگهانی تنها در یک شاخه) تشکیل دهد. تعدادی از جوانه‌های غیرعادی را برای کم کردن کشش درخت والد از بین می‌برند. آن‌هایی که تفاوت عمده‌ای با درخت والد داشته باشند به عنوان رقم جدید تلقی می‌شوند.

از دهه ۱۹۳۰، ایستگاه پژوهش‌های برتر دانشگاه مینه‌سوتا سیب‌های مهمی را که در سرتاسر مینه‌سوتا و ویسکانسین با اهداف تجاری و هم توسط باغداران محلی به‌طور وسیعی کشت می‌شوند و رشد ثابتی داشته‌اند معرفی کرد. ارقام «هارالسون» (درخت سیبی که به‌طور گسترده در مینه‌سوتا کشت می‌شود)، «ولثی»، «هانی گولد» و «هانی کریسپ» مهم‌ترین ارقام معرفی شده بودند.

درختان سیب به ارتفاع خیلی بالای اکوادور خو گرفته‌اند، و به خاطر آب و هوای معتدل سالی دو بار میوه می‌دهند.

تولیدکنندگان سیب

تولید جهانی سیب در سال ۲۰۱۷ برابر با ۸۳٫۱ میلیون تن بوده‌است. چین تقریباً ۵۰ درصد از این مجموع را تولید کرد (جدول). و اروپا به همراه ترکیه ۱۷٪ محصول را تولید کردند،بقیهٔ تولیدکنندگان مهم که هر کدام کمتر از ۳–۵٪ از محصول کل دنیا را تولید کردند، عبارت بودنداز: ایالات متحده، ترکیه و لهستان.

ایران

سیب، بر اساس آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۹۲، مهم‌ترین تولید باغی این کشور است. بر پایه این گزارش، میزان تولید سیب، از ۲٬۸۵۴ هزارتن در سال ۱۳۸۸ به ۳٬۰۵۰ هزارتن در سال ۱۳۹۲ رسیده، که رشد سالانه ۱٫۷ درصد را نشان می‌دهد. در این سال‌ها تولید سیب، در بین دیگر محصولات باغی همواره رتبهٔ نخست را داشته‌است.

میزان تولید سیب در ایران طی سال‌های ۹۲–۱۳۸۸

در سال ۱۳۹۲، سیب، ۱۹ درصد تولیدات باغی کشور را به خود اختصاص داده‌است. استان آذربایجان غربی با تولید ۱۴ درصد، آذربایجان شرقی ۲۶ درصد و تهران ۱۱ درصد در مجموع بیش از نیمی از محصول سیب کشور را تولید کرده‌اند. این درصد نسبت به سال قبل ۲ درصد کاهش را نشان می‌دهد؛ که کاهش تولید سیب در استان‌های پُرتولید آذربایجان شرقی، زنجان و فارس است. در سال ۱۳۹۱، سه استان آذربایجان غربی با تولید ۲۳ درصد، آذربایجان شرقی ۱۳٫۸ درصد و فارس ۱۳ درصد، به ترتیب رتبه اول تا سوم تولید سیب را در کشور داشته‌اند. همچنین نقشهٔ تولید شهرستانی محصول در سال ۱۳۹۱ نشان می‌دهد که شهرستان‌های ارومیه، سمیرم، دماوند و سلماس در تولیدکننده‌های اصلی سیب در کشور بوده‌اند. مقایسهٔ میزان تولید سیب در کشور با تولید سیب تولیدکنندگان عمدهٔ جهان در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۲)، نشان می‌دهد که ایران با تولید ۳٬۰۵۰ هزارتن سیب در سال ۱۳۹۲، پس از چین، اتحادیه اروپا و آمریکا و در مقام چهارم تولید جهان قرار دارد. سهم ایران از تولید جهانی محصول ۴٫۳ درصد است.

This post is also available in: English Russian